Jaloezie in de relatie: lijm of venijn?

Snuister je soms stiekem door jouw partners Whatsappberichtjes of sta je vaak binnensmonds te kijven wanneer ‘hij verdacht lang met iemand anders praat? Newsflash: je bent jaloers. Geen nood: wij spraken voor jou met Wim Slabbinck, psychotherapeut, seksuoloog en klinisch psycholoog. Hij werpt zijn licht op jaloezie in relaties.

Om met de deur in huis te vallen, speelt jaloezie vaak een rol bij de personen die bij jou op de praktijk komen?

Absoluut. Jaloezie heeft vaak een negatieve connotatie van iemand te bezitten. Dat is niet ok. We streven in onze maatschappij naar gelijkwaardige relaties. Jaloezie kan daarbij moeilijk zijn. Zeker als je elkaar wel wilt vertrouwen, maar als het je niet lukt. Tegelijk kan jaloezie ook versterkend zijn voor een relatie, omdat het aantoont dat je elkaar de moeite vind of dat je niet wilt dat een ander met jou gaat lopen. We willen dus enerzijds dat de ander vrij is om te kiezen, maar ook dat die voor jou kiest. Op die manier verwijst jaloezie naar de wens van eenieder om elkaar te kunnen vertrouwen, om bij iemand te kunnen zijn en blijven.

Zeg je dan dat het soms goed is om jaloers te zijn?

Ik zou me ongerust maken als mijn vriendin nooit jaloers zou zijn of geen enkele interesse vertonen als ik een nacht niet thuis zou slapen of met een vriend heel intieme gesprekken voer die ik niet met haar voer. Het is een gevoel dat heel menselijk is, dat in heel veel culturen terugkomt en een heel duidelijke functie heeft om er ons op te wijzen dat we iets niet kwijt willen raken en dat het kostbaar is. In een ruimere context gaat het over de wens om iemand te kunnen vertrouwen en de liefde bevestigd te zien. Het moeilijke is dat we soms jaloers zijn over dingen die niet realistisch zijn. Zo had ik deze ochtend een koppel waarvan de man te veel en te lang porno kijkt. De vrouw heeft dit ontdekt en heeft het er heel moeilijk mee. Ook hij vindt dit moeilijk en kijkt al een jaar geen porno meer. Nu wilt zijn vrouw dat hij ook niet meer denkt aan andere vrouwen omdat dat te pijnlijk is voor haar. Ik denk echter dat het goed is om een privé te hebben met jouw gedachten, gevoelens en verlangens die niet gedeeld moeten worden in de relatie. Ik denk dat we ook niet anders kunnen. We zijn immers niet alleen mens, maar ook een dier met dierlijke verlangens die vaak veel sneller naar boven komend dan we toestaan vanuit allerlei ethische kaders. Verlangens komen en gaan en dat is bij iedereen zo. Het wordt pas een probleem wanneer jaloezie over gaat in bezit of het willen bezitten van de gevoelens, gedachten en verlangens van de ander.

Dus de ander is volledig vrij in zijn of haar fantasie en we mogen daar niets op aanmerken?

Dat is een goede vraag. Ten eerste kunnen we het antwoord daar nooit op weten. Jij kan nooit weten wat ik aan het denken ben over jou. Ook al glimlach ik hier en hebben we een goed gesprek, misschien heb ik wel gedachten die helemaal niet ok zijn. Dan is het aan jou om mij al dan niet te vertrouwen. Iemand graag zien betekent dat je aanvaard dat er misschien ook dingen zijn die je niet leuk vind en niet passen in je ideaalbeeld. Die dingen moeten er kunnen zijn en hebben ook een functie. Erotische gedachten hebben over andere mensen helpt om druk af te laten van een monogame relatie, lees de keuze om voor altijd met één iemand seks te hebben. We weten uit onderzoek dat mensen die dat soort fantasieën wegduwen, bijvoorbeeld uit religieuze overwegingen, het vaak moeilijk hebben met thema’s als ontrouw of porno, omdat dat gezien wordt als een verboden vrucht. En dat maakt het net nog aantrekkelijker. Als je denkt dat je niet aan andere vrouwen mag denken … dan denk je daar natuurlijk wel aan.

Heeft iedereen verlangens naar anderen?

Neen, niet noodzakelijk. Mensen verschillen in wat ze willen in een relatie en in hun behoeften. Sommigen kunnen zich helemaal vinden in een monogame keuze, anderen kunnen zich meer vinden in een polyamoureuze keuze of wat dan ook. Het is belangrijk dat je dat weet van jezelf en dat je weet wat voor jou een goede insteek is om een relatie te beginnen. Het is bijvoorbeeld niet evident als je een zeer jaloerse partner hebt en je zelf eerder polyamorisch bent. Het zal dan uiteraard moeilijker zijn om vertrouwen te ontwikkelen.

Wat is polyamorie juist? Is dat een open relatie?

Zoals ik het zie – want er zijn veel definities – ben je polyamorisch als je zegt dat je de liefde niet wilt beperken tot één persoon. In vriendschapsrelaties is zoiets evident, maar als het gaat over liefdesrelaties hebben we vaak het idee dat je maar van één persoon kunt houden. In mijn praktijk merk ik dat heel veel mensen in staat zijn om meerdere mensen graag te zien. Ze zitten bijvoorbeeld in een monogame relatie en hebben toch een minnares die ze ook graag zien. Of je kan ook van meerdere mensen tegelijk houden zonder dat daar seks bij komt. We zijn er alleszins toe in staat, zelfs al werkt dat niet voor iedereen even goed.

En is jaloezie vaak een probleem in een polyamoreuze of open relatie?

Erotische gedachten hebben over andere mensen helpt om druk af te laten van een monogame relatie, lees de keuze om voor altijd met één iemand seks te hebben.

Je zou verwachten dat jaloezie meer gaat spelen, maar blijkt dat dat vooral gaat spelen bij mensen die niet goed gehecht zijn. Hechting is iets dat vooral in de kindertijd gebeurd, waar je leert dat je papa en mama kunt vertrouwen, dat je leert dat ze er zijn voor jou, dat ze voor jou zorgen en niet opeens weg gaan zijn. Als dat vertrouwen geschaad wordt in de kindertijd of in latere relaties, dan maakt dat ons moeilijker om te vertrouwen of te overtuigd te zijn dat iemand goede intenties heeft met jou. Dat maakt dat je in monogame relaties sneller jaloers gaat zijn wanneer je partner op café gaat of evengoed wanneer je in een polyamoureuze relatie zit. Het is dus niet zo dat jaloezie meer speelt bij polyamorie, maar het is wel zo dat je meer op de proef wordt gesteld. Als je de idee achter je moet laten dat je voor altijd met één iemand samen zal zijn – en dat is een stuk culturele bagage –dat gaat niet zo maar. In die zin is jaloezie ook cultureel ingebed dat je niet zomaar in een switch omdraait. Het is een proces dat tijd vergt.

Zijn er dan culturen waar jaloezie minder speelt?

Zeker. Als jaloezie verwijst naar bezit, dan is dat meer aanwezig bij sedentaire samenlevingen waar je instrumenten nodig hebt voor je veld te bewerken en helpende handen. Seks helpt dan om partners te binden die kunnen helpen, net zoals de kinderen kunnen helpen en later ook voor de ouders kunnen zorgen. Nomadische samenlevingen hebben veel minder dat begrip van bezit van grond of personen. Zo zijn er in Zuid-Amerika bij een aantal stammen verschillende mythen over hoe je gemakkelijk zwanger geraakt. Daarin wordt bijvoorbeeld gezegd dat als een vrouw vrijt met iemand die groot is en met iemand anders die grappig is, dat het kind dan meer kans heeft om zowel groot als grappig te zijn. Alle mannen die met die vrouw seks hebben zullen dan helpen met de opvoeding van het kind, om dan samen er voor te zorgen dat het kind goed wordt opgevoed. Opvoeding daar is dus meer een groepsgebeuren en minder iets dat enkel door het gezin gebeurd. Dit is dus een heel andere manier om naar relaties te kijken.

Als we naar onze cultuur kijken met een muziek en reclame-industrie die vrouwen enorm erotiseert en een sociale media waar iedereen het beste van zichzelf wilt laten zien, heeft dat allemaal een groot effect op jaloezie?

Het is niet gemakkelijk om te waarderen wat we al kennen en hebben. In reclame en media worden we inderdaad vaak met beelden geconfronteerd van dingen die we zelf niet hebben. En in een maatschappij waar mensen meer en meer vereenzamen wordt dat nog moeilijker. Het is niet gemakkelijk om op je smartphone alles te kunnen zien wat je allemaal niet hebt, terwijl dat je naast je partner zit waar je niet altijd mee geconnecteerd bent. We zijn gemaakt om samen te zijn, ervaringen te delen, samen dingen te doen zoals koken, vrijen, wat dan ook. En toch vraagt de samenleving van ons dat we meer en meer dingen alleen doen. Dan krijg je extremen zoals het niet meer kunnen zorgen voor je moeder, terwijl je wel een inkomen moet voorzien om een vreemde te kunnen betalen voor haar verzorging. Dat gaat ver vind ik. In een relatiecontext geeft dat de uitdaging dat je het goede moet kunnen blijven zien, ondanks of dankzij het gewone. Als therapeut heb je daar een belangrijke functie om partners naar het gewone te laten kijken en naar het mooie van de dagelijkse routine. We noemen dat sleur, maar er zit heel veel schoonheid in. Deze ochtend vertelde een man mij dat hij geen goede man was voor zijn vrouw. Ik vroeg hem op welke manier hij nog wel een goede man was. Toen kwam er een hele waslijst aan dingen die hij deed, zoals eten maken, er altijd zijn, vertellen dat hij ze graag ziet, zijn job doen terwijl hij zijn job niet graag doet, etc. Heel veel keuzes die mooi zijn vanuit de liefde. We zijn echter vergeten om van die gewoonte te houden en dat is denk ik een van de grootste uitdagingen in een relatie, om het gewone te kunnen appreciëren.

En welke raad geef je dan aan mensen die dat mooie in het gewone niet zien?

Ik ga de vragen stellen die hen een meer genuanceerde blik kunnen geven om dat bij elkaar te appreciëren, om bij elkaar te gaan ontdekken wat er allemaal is. Iets wat ik soms aanraad – ik probeer het zelf ook te doen, maar het lukt me niet altijd – is om proberen te zien wat mijn vriendin gedaan heeft als ik thuis kom. Heel vaak doen we dat niet en vinden we dat allemaal normaal, maar dat is niet zo. Het is niet normaal dat ze bijvoorbeeld deze namiddag gestofzuigd heeft. Stilstaan bij de kleine dingen, dat is volgens mij de onderhoudende kracht van een relatie. Veel meer dan bijvoorbeeld de bucketlists die je zo vaak in relatiemagazines ziet of de relatietips om je relatie spannender te maken. Belangrijker is dat je je veilig voelt, maar het kan natuurlijk helpen om vanuit een behoefte samen op zoek gaan naar avontuur.

Stel dat er een koppel komt dat zegt dat ze hun relatie willen open stellen. Wat voor advies geef je hen dan?

Daar is geen first aid kit voor. Wat wel super belangrijk is, is de vraag hoe ze tot dat idee gekomen zijn. In het beste geval is het een keuze van beide, waar je beide helder kiest om je relatie open te stellen of meer ruimte te creëren voor jezelf. Maar het is belangrijk om te weten dat je jaloers zult worden. Als je bijvoorbeeld je eerste nacht thuis zit, terwijl je man of vrouw bij iemand anders in bed ligt, dan is dat niet zo gemakkelijk. Daar moet je meer leren omgaan, maar dat is al een stap die ver vooruit ligt. Eerst moet je een common ground vinden om de veiligheid te hebben om het erover te hebben en er over durven te spreken. Als je dat kunt, dat is al een hele stap.

En welke raad zou je geven aan mensen die veel jaloezie ervaren?

Een belangrijke vraag is of de jaloezie enkel in deze relatie speelt of ook in vorige relaties? Als dat in vorige relaties al het geval was, dan is de kans groot dat de moeite die je hebt in het vertrouwen van je partner een oorsprong vind in het verleden en niet zozeer bij je partner. Speelt het enkel in je huidige relatie, dan ligt het misschien in jullie communicatie, in een verschillende houding naar anderen of in andere dingen. Wat alleszins niet helpt is controle. We zien soms dat jaloerse mensen in de relatie een politieagent worden: mails, telefoon of Facebook checken, maar dat is geen vertrouwen. In een goede relatie kan je vertrouwen hebben dat de ander een goede keuze maakt voor jou. Dat is de basishouding die in elke relatiekeuze belangrijk is. Zonder dat kan geen enkele relatie werken denk ik.