“Kutmarokkaan, ga terug naar je eigen land!” Racistische uitspraken in de klas zijn niet de enige manier waarop structureel racisme zich manifesteert op school. Uit onderzoek blijkt dat Vlaanderen een van de slechtste leerlingen is in Europa als het gaat over het dichten van de prestatiekloof tussen leerlingen met of zonder migratieachtergrond. In de publicatie “De veerkracht van leerlingen met een migratieachtergrond” concludeerden OESO-onderzoekers dat leerlingen met een migratieachtergrond dubbel zoveel risico lopen om later slecht te presteren op academisch vlak.
Volgens het Vlaamse onderzoekluik (KU Leuven) van het Europese YES!-project heeft de schoolvisie op diversiteit een duidelijk effect op de schoolresultaten van leerlingen. Uit dat onderzoeksluik ontsprong het Interculturele Schoolcultuur-project van de vzw School zonder Racisme. De vzw is een partner voor scholen die de uitdaging aangaan om burgerschapseducatie te integreren in de schoolcultuur en werk willen maken van een schoolklimaat dat diversiteit erkent en omarmt. Arne Carpentier, Educatief Medewerker bij School zonder Racisme, maakt ons wegwijs in hun aanpak.
Welke impact heeft de diversiteitsvisie van scholen op het welbevinden van leerlingen?
“Scholen hebben elk hun eigen visie op diversiteit. Uit onderzoek blijkt dat er drie verschillende visies op diversiteit zijn. De schoolcultuur van een specifieke school is steeds een combinatie van die drie. Vanuit een assimilatievisie wordt er bijvoorbeeld vooral lesgegeven vanuit de Vlaamse middenklassecultuur. Die cultuur bereiken is volgens deze visie het doel van het hele schoolgebeuren. Zowel voor leerlingen met een migratieachtergrond als leerlingen uit kansarmoede is dit nefast omdat ze zich constant moeten aanpassen en ze het gevoel hebben dat ‘school eigenlijk niets voor hen is’.”
“Daarnaast is de kleurenblinde visie de meest gangbare. Die komt uit verlichtingswaarden zoals gelijkheid en vrijheid. Deze visie erkent dat diversiteit bestaat, maar dat die op school geen rol speelt, want ‘iedereen is gelijk’. Dat lijkt intuïtief correct, maar zorgt voor een aantal problemen. In de dagelijkse realiteit gaan kinderen met een migratieachtergrond net wél geconfronteerd worden met verschillen. Zij voelen dat dagelijks aan door kleine microagressies, racisme, discriminatie of vooroordelen. Sterker nog, als er een kleurenblinde visie heerst, zorgt dat ervoor dat er geen taal is om erover te spreken. Opnieuw gaan die leerlingen in hun realiteit miskend zijn en gaan hun welbevinden en leerprestaties naar beneden. Een grootschalige studie van het Centrum voor Sociale en Culturele Psychologie (KU Leuven) toont aan dat de kloof tussen scholieren met of zonder migratieachtergrond groter is in scholen die culturele diversiteit negeren of afwijzen. “
“Daarom pleiten wij tijdens ons traject Interculturele Schoolcultuur voor een interculturele visie. Dat gaat over meer dan enkel het organiseren van een interculturele uitwisselingsdag. Het is een visie die alle lagen van het schoolwezen behelst. Deze visie erkent diversiteit en omarmt die ook. Je gaat praten over diversiteit, betrekt die bij de lessen, en geeft leerlingen de ruimte om hun eigen identiteit te beleven. Op die manier ontstaat een groter welbevinden. Leerlingen gaan zich meer thuis voelen op school, gaan zich meer erkend voelen, waardoor ook de prestaties en resultaten naar omhoog gaan.”
Hoe meten jullie de impact van jullie Interculturele Schoolcultuur-project’?
“Aan het begin van het traject wordt er een nulmeting uitgevoerd waarbij we zowel leerkrachten, leerlingen, schoolmedewerkers, ouders en het directieteam bevragen. We bekijken ook de studieresultaten. Gedurende één jaar werken we rond een domein dat in samenspraak met de school wordt afgebakend: identiteit, taal, samen leren, samen leven of participatie. Na het traject is er opnieuw een meting. Dit is mogelijk dankzij de wetenschappelijke ondersteuning van Dr. Jozefien De Leersnyder (Sociale en Culturele Psychologie, KULeuven). Zo kunnen we heel concreet bekijken wat de impact is.”
“Het is niet dat wij de illusie hebben dat wij als School zonder Racisme de prestatiekloof in Vlaanderen gaan dichten, maar het is mooi om op die manier ook mee te helpen aan wetenschappelijk onderzoek. Hopelijk kunnen we als de huidige trajecten afgewerkt zijn, er ook specifieke conclusies aan koppelen om het verhaal nog sterker te maken. Als je echt structureel iets wilt veranderen, hebben we ook studenten nodig binnen de lerarenopleiding zelf die daar later mee aan de slag kunnen gaan.”
Wat zijn jullie concrete bevindingen of tips?
“Als het gaat over identiteit wordt er bijvoorbeeld vaak de vraag gesteld over het dragen van levensbeschouwelijke kentekens op school. Dit is natuurlijk een gevoelig onderwerp. In het gemeenschapsonderwijs kan dit niet, in het vrije net is er meer speling. Wij respecteren natuurlijk de keuzes van de koepels, maar merken dat dit wel een belangrijk aspect is van de interculturele visie. Ook op vlak van taal en meertaligheid, als je daar als school op gaat inzetten door in zekere mate de thuistaal meer toe te laten, bevestigt onderzoek dat dat ook een positief effect heeft op het leren van Nederlands.”
“Als je de wereld meer aan bod laat komen in de klas, ga je ook je klas meer nieuwsgierig maken naar de wereld.“
“Eveneens kan je in de lesinhoud de wereld betrekken. Als je de wereld meer aan bod laat komen in de klas, ga je ook je klas meer nieuwsgierig maken naar de wereld. Als leerkracht kan je zeggen, ja wiskunde is wiskunde, maar onze cijfers hebben bijvoorbeeld een Arabische oorsprong. Of je kan het af en toe eens hebben over de Chinese inzichten in de wiskunde. Ook het betrekken van andere rolmodellen heeft een positieve invloed op het welbevinden van leerlingen. Als je rolmodellen uit andere culturen betrekt tijdens discussiemomenten of debat, toon je hoe er in de praktijk met diversiteit kan omgegaan worden.”
Wat doe je als leerkracht wanneer een leerling uit de klas te maken krijgt met een racistische opmerking?
“Er worden veel maatschappelijke rollen toebedeeld aan leerkrachten, waaronder de bewustmaking rond diversiteit en racisme. Hoewel leerkrachten niet altijd de tijd of mentale ruimte hebben om dit thema te behandelen in de klas, is het enorm belangrijk om op zulke uitspraken te reageren. Niet reageren, is instemmen.”
“Als leerkracht geraak je met verbindende communicatie een heel eind verder. Het is belangrijk om te gaan verkennen waar de uitspraak vandaan komt. Zo laat je diegene die de uitspraak heeft gemaakt ook in zijn waarde. Er moeten duidelijke afspraken gemaakt worden over wat wel en niet kan. Ook moet het duidelijk zijn dat er zicht is op een herstel, zowel voor diegene die de uitspraak maakte als voor diegene die de uitspraak ontving.”
Botsen jullie tijdens het traject soms op weerstand van leerkrachten of het directieteam?
“Voor het project Interculturele Schoolcultuur vinden we het heel belangrijk dat de directeur volledig achter ons staat. Zonder de directie kom je niet ver. Tijdens de gesprekken met leerlingen, leerkrachten en ouders botsen we zeker op tegengestelde antwoorden. Wat ik daarbinnen een heel interessant concept vind, is het idee over minderheids- en meerderheidsstress.”
“Het eerste gaat over stress die je krijgt als je een lid van een bepaalde minderheidsgroep bent. Dit omwille van de constante druk om je aan te passen, omwille van dagelijkse gevallen van geconfronteerd worden met vooroordelen of met discriminatie, racisme of microagressies. Als er bijvoorbeeld iemand zegt: “Amai jij spreekt eigenlijk echt wel goed Nederlands voor een Turk”, terwijl je geboren bent in België, dan komt dat heel hard aan. Dit zorgt eigenlijk voor een constante stress, om te presteren en jezelf dubbel zo hard te willen bewijzen.”
“Aan de andere kant ontstaat er meerderheidsstress, omwille van de diversiteit. Dat heeft ermee te maken dat diversiteit echt complex is, veel complexer dan de vroegere natiestaten, waarbij er een bevolking onder één staat leefde. De realiteit wordt nu complexer, en dat zorgt voor stress bij de meerderheid. Er ontstaat angst omwille van een cultuur die zou verloren gaan, maar er heerst ook de angst om verweten te worden als racist. Leerkrachten die soms niet goed de realiteit begrijpen van leerlingen met een migratieachtergrond schieten soms in de verdediging doordat ze denken ‘doe ik het dan zo verkeerd’?”
“Er ontstaat angst omwille van een cultuur die zou verloren gaan, maar er heerst ook de angst om verweten te worden als racist.“
“Ik denk dat het dan onze taak is om hen gerust te stellen en te zeggen: “Kijk dit is complexe materie, het is helemaal niet makkelijk om racisme aan te pakken. Je mag hierin fouten maken, zolang je maar probeert om eraan te werken.” Als leerkrachten dit inzien, en wij hen gerust kunnen stellen, gaat die weerstand hopelijk een klein beetje naar beneden. Dit hoop en denk ik toch dat er ons te wachten staat.”
Het project ‘Interculturele Schoolcultuur’ is een gezamenlijk project van:
- School zonder Racisme vzw
- De drie koepels ouderverenigingen (VCOV, GO! Ouders en KOOGO)
- De Vlaamse Scholierenkoepel
- Democratische Dialoog (Erasmus Hogeschool Brussel)
En wordt wetenschappelijk ondersteund door Dr. Jozefien De Leersnyder (Sociale en Culturele Psychologie, KU Leuven).
FREE.BRUSSELS 