Minister Sven Gatz over euthanasie: “ik kijk met zachte gevoelens terug op de dood van mijn moeder.”

De moeder van Brussels minister Sven Gatz koos voor euthanasie, zijn vader voor palliatieve sedatie. Hij schreef erover in het boek ‘Voor altijd thuis’. In de marge van het euthanasieproces rond Tine Nys spraken wij met het liberale boegbeeld over zijn ervaringen met en inzichten rond euthanasie.

In het boek ‘Voor altijd thuis’ vertelt u over uw moeder die voor euthanasie heeft gekozen. Hoe was dat voor u?

Ik ben blij dat mijn moeder die stap heeft kunnen nemen. Op het einde van je leven ben je vaak afhankelijk van anderen om zoiets gedaan te krijgen en het verzachtte de pijn dat mijn zus en ikzelf haar daarbij hebben kunnen helpen. Mijn moeder had darmkanker en onderging een langzaam proces van aftakeling.

Ze wist al vroeg dat ze die keuze wilde maken, maar heeft haar euthanasie uitgesteld tot ze op het einde van haar krachten was. Ik heb ondervonden hoe diepgaand en pertinent zo’n gesprek gaat met de Leifarts (een arts die het levenseinde begeleidt) en huisarts. Het is zeker geen ticket dat je zo maar kan bestellen. Er zijn ook mensen die na het gesprek niet voor euthanasie kiezen. De levensdrang zit immers diep in ons. Toen mijn moeder uiteindelijk zei dat ze er klaar voor was, heb ik de dokter gebeld. Hij is diezelfde avond nog gekomen.

Ik heb vaak gedacht dat indien ze geen euthanasie had gekregen, dat ze dan waarschijnlijk de volgende dag zou zijn gestorven. Deze gedachte intrigeert me. Het maakt de grens tussen de zelfgekozen dood en het sterven dat je overkomt zo dun. Ik denk dat het heel wat moed vereist om voor de dood te kiezen als deze nog ver af kan liggen. Alleszins kijk ik met zachte gevoelens terug op de dood van mijn moeder. Ze heeft afgezien, maar ze is met alle respect kunnen gaan zoals ze wilde.

Het heeft me doen beseffen hoe dun de grens tussen palliatieve sedatie en euthanasie soms is.

Uw vader koos voor palliatieve sedatie?

Ja. Mijn vader heeft heel zijn leven gerookt en op een gegeven moment lukte het niet meer om via een overbrugging zijn aders te openen, met necrose en bloedvergiftiging tot gevolg. Hij moest dan kiezen voor amputatie of een vroegtijdig sterven en koos voor het laatste.

Hij heeft de euthanasie van mijn moeder meegemaakt en we vroegen of hij dit ook wenste. Hij maakte duidelijk dat hij dat niet wilde. Het is dus palliatieve sedatie geworden. Toch leek zijn stervensproces tijdens de laatste twee dagen sterk op dat van mijn moeder. Het heeft me doen beseffen hoe dun de grens tussen palliatieve sedatie en euthanasie soms is.

Juridisch en qua wilsbeschikking is het natuurlijk een groot verschil, maar de ervaring leek sterk op elkaar. Opnieuw ben ik blij dat mijn vader het sterven heeft kunnen kiezen dat hij wilde. Hij had het geluk te kunnen sterven in het UZ Brussel onder leiding van Wim Distelmans en zijn team, die zijn laatste uren op een heel menselijke manier hebben begeleid.

Heeft het u doen nadenken over uw eigen levenseinde?

Zeker. Het sterven van een naaste is confronterend. Je beseft eens te meer je eigen sterfelijkheid. Ik denk dat ik voor euthanasie zou kiezen, maar dat weet je niet zeker. Mijn vader had een sterke persoonlijkheid. Hij was een moedig man en had gezien dat de euthanasie van mijn moeder goed verlopen was. Ik dacht dan ook dat hij voor euthanasie zou kiezen, maar dat deed hij niet.

Het doet me beseffen hoe onbekend de aanblik van de dood is. Ik ben dus voorzichtig in uitspraken over mijn eigen dood. Het is wel een hele geruststelling dat ik kan kiezen en dat er een wettelijk kader en goede begeleiding voorhanden is.

Zijn er voldoende mogelijkheden in België?

Er is gelukkig al wat mogelijk, maar dit kan nog verbeterd en uitgebreid worden. Een goed wettelijk kader is heel belangrijk voor patiënten en voor dokters. Mijn zus en ik hadden het geluk op dezelfde lijn te liggen met mijn moeder. Als dat niet het geval is dan bemoeilijkt dat natuurlijk het proces voor patiënt, dokters en familie. Kijk maar naar het proces rond Tine Nys.

Het is triestig hoe op de kap van een dokter het publiek debat werd gevoerd.

Wat vond u van het proces rond Tine Nys?

Diegenen die reeds een euthanasie van een naaste hebben meegemaakt kennen waarschijnlijk de professionaliteit van die begeleiding. Voor diegenen die dat nog niet weten en ter verheldering van de bestaande moeilijkheden, wettelijk en menselijk, is het denk ik wel goed dat dit publieke debat nu wordt aangewakkerd.

Aan de andere kant was het pijnlijk om te zien hoe het proces zo’n familie kan ontwrichten. Het is ook triestig hoe op de kap van een dokter het publiek debat werd gevoerd. Uiteindelijk denk ik dat dit proces het draagvlak voor euthanasie nog meer heeft vergroot. Diegenen die het proces hebben aangegrepen om de mogelijkheden voor euthanasie terug te draaien of te verstrengen zijn er – denk ik – bekaaid vanaf gekomen, ook al moet het proces nu worden overgedaan na de beslissing van het Hof van Cassatie.

Je mag er natuurlijk een andere mening op na houden en ik begrijp dat het vanuit religieus conservatieve hoek niet gemakkelijk is om de mogelijkheid voor euthanasie te erkennen. De wettelijke mogelijkheid is echter met een democratische meerderheid gestemd, zonder dat er in de jaren daaropvolgend noemenswaardig protest tegen was.

Je moet de wetten van de mens erkennen, ook al gaan die in tegen de wetten van een god.

Bovendien kent de mogelijkheid voor euthanasie een groot draagvlak onder de bevolking. Dan moet je op een gegeven moment de wetten van de mens erkennen, ook al gaan die in tegen wat iemand dan als de wetten van god ziet.

Klopt de indruk dat NV-A en CD&V het stopzetten van de versoepeling zo belangrijk vinden dat ze dit als een voorwaarde voor regeringsvorming eisen?

Ik denk dat abortus voor hen veel belangrijker is dan euthanasie. Vanuit wetenschappelijk oogpunt schuift de levensvatbaarheid van een foetus buiten de baarmoeder ook alsmaar op, waardoor het debat moeilijker wordt. Het gaat immers naast de zelfbeschikking van een vrouw ook over het beëindigen van een ongeboren leven zonder zelfbeschikking.

Bij euthanasie zorgen de wetenschappelijke ontwikkelingen daarentegen voor het alsmaar langer in leven kunnen houden van de patiënt. Hierdoor vergroot het gevaar van therapeutische hardnekkigheid en wordt de mogelijkheid tot euthanasie en zelfbeschikking nog belangrijker. Ook binnen de rangen van CD&V en NV-A vermoed ik dat de meerderheid er een gematigd standpunt op na houdt over euthanasie.

Wat vindt u ervan dat René Stockman één van de advocaten van de artsen van het euthanasieproces nu dagvaardt?

Ik begrijp niet waarom dit gebeurt. Hij mag natuurlijk in beroep gaan, maar ik begrijp niet dat hij via een bedenkelijke omweg – want het lijkt wel op intimidatie –  toch nog een overwinning of gelijk probeert te behalen. Misschien kan je het als een gevecht van invloedssferen zien tussen katholicisme en vrijzinnigheid, maar de veldslag in deze rechtszaak is volgens mij beslecht. Dit gaat over een achterhoedegevecht waarmee hij volgens mij andermaal geen overwinning zal behalen. Alle betrokkenen van de rechtszaak zullen hier verder onder lijden. Ik ben alleszins benieuwd hoe het gaat aflopen.

Heeft de cultuursector een rol in het bespreekbaar maken van euthanasie?

De kunst is vrij om te doen of te laten wat ze wilt. Euthanasie kan natuurlijk een thema zijn en je kan daar iets heel mooi of persoonlijk van maken. In zoverre het opschuift naar pamflettaire kunst is er wel het gevaar van een zwart-wit voorstelling, wat het thema kan missen. Misschien dat Hugo Claus als kunstenaar tot op heden nog het meest heeft betekend voor het bespreekbaar maken van euthanasie. In zijn geval was het dan eerder zijn levenskunst of het leven en sterven van een groot kunstenaar.

En toch is wat Hugo Claus verlangde – kiezen voor euthanasie bij dementie – is nog steeds niet mogelijk in onze samenleving?

Inderdaad. Wetten zijn zoals mensen, nooit perfect en altijd in ontwikkeling. In dit geval zou er zeker een wetsuitbreiding moeten komen voor euthanasie bij dementie.