De nachttrein: Brussel als vliegwiel van milieuvriendelijk reizen

Juli 2025. Net zoals honderden generatie-z-genoten, trek ik na een eindeloze blokperiode op een zorgeloze reis met de nachttrein.

Een populaire reis onder Europese jongeren is een Grand Tour, net als onze collega-afgestudeerden enkele eeuwen geleden. Deze uitgebreide trip over het Europese vasteland met alleen een rugzak en toevallige passanten als gezelschap zorgt voor levenservaringen buiten de schoolbanken.

Backpacken heeft vandaag een andere connotatie. Verre reizen naar Azië en Zuid-Amerika met een te hoge klimaatlast zijn passé, vakanties binnen de 1500 km met de (nacht)trein het nieuwe normaal. 

Dankzij de financiële stimulans van de Europese Unie en de belastingvoordelen voor de trein in plaats van het vliegtuig is reizen met de trein niet enkel de groenste maar ook de meest democratische, goedkoopste keuze.

De vliegschaamte onder burgers is gestegen en door het faillissement van Ryanair – iets dat weinig mensen zagen aankomen- is het vliegtuig nemen onbetaalbaar geworden.  

Brussel is in 2025 hét Europese een knooppunt voor de nachttrein en tegelijkertijd het start- en eindpunt van mijn Grand Tour. Niemand had gedacht dat de stijging van het aantal nachttreinen vanuit onze hoofdstad zo snel ging gaan.

Dankzij de doorgedreven acties van Back on Track is deze droom realiteit geworden. De vijf grote verbindingen met verschillende bestemmingen over heel het continent geven de mogelijkheid om een unieke reis uit te stippelen; vanuit Brussel kan je sporen naar Wenen, Barcelona, Malmö, Venetië en Berlijn. Van daaruit strekt het treinnet zich nog verder uit. 

Net zoals de Grand Tour van vroeger daagt de huidige onze visie en levenswijze uit, ontdek je nieuwe waarden en normen en versterkt de tour de Europese identiteit.

Met de hoge polarisatie onder de burgers, de nog steeds aanwezige urgentie van het klimaatprobleem en de economische crisis is het noodzakelijk om onze horizon te verbreden en ons bewust te zijn dat Europa meer is dan het Westelijke deel waarin we leven. 

#savepeoplenotairplanes

Tot zover de fictie. Het is een hoopvol scenario over hoe de situatie van de nachttrein kan zijn, maar de huidige realiteit is een stuk pessimistischer.

Vandaag is de Nightjet die Wenen met Brussel en Amsterdam verbindt de enige mogelijkheid voor wie de nachttrein wil nemen. Uit het jaarlijkse rapport van BELDAM (Belgian Daily Mobility) blijkt dat in 2012 slecht 4% van de Walen en 5% van de Vlamingen de trein gebruikt als vervoermiddel tijdens het reizen. Opvallend is wel dat dit bij de Brusselaars 12% was. 

De organisatie Back On Track, wil politici op het Europese en de federale niveau aansporen om te werken aan de heropbouw van het netwerk. Tot begin van de jaren 2000 was het (nacht)treinnetwerk in Europa namelijk uitgebreid, maar door de toenmalige politieke logica werd dit afgebouwd.

“Hoewel de treinen tot hun verdwijning altijd vol hebben gezeten, kunnen ze onmogelijk winstgevend zijn”, dixit Alexandre van Back on Track.

Wanneer je de prijs per kilometers zou hanteren die normaal gezien geldt, kom je namelijk snel uit op enkele honderden euro’s. “Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen, zoals de ÖBB in Oostenrijk en de SJ in Zweden.

De NMBS is dan weer ‘geen cadeau’ voor de popularisering van de nachttrein, aangezien die eerst en vooral gericht zijn op de Belgische reizigers, terwijl de nachttreinen over de grenzen heen reiken.” 

Daarom moet het probleem nu terug onder de aandacht gebracht worden, zowel binnen de politieke arena als bij de brede bevolking.De organisatie heeft ook een nachttreinen platform voor ogen. “Want een grootschalige coördinatie en een moderne visie op de nachttrein is noodzakelijk”, zegt Alexandre.

“Een groot deel van onze reizen blijft binnen Europa (zo’n 81%) en de nachttrein is dus het meest pragmatische vervoermiddel.” Dat wist ook treinreiziger Julien (24) mij te vertellen. Al jaren spoort hij na een zwaar academiejaar door Europa.

Aangezien hij zelf een Erasmus-alumnus is, heeft hij vrienden over heel het continent wonen. “Om het duurzaam en comfortabel te maken, bezoek ik hen steeds met de nachttrein. Na al die jaren heb ik dit al zo vaak gedaan dat ik me niet meer kan inbeelden dat het vliegtuig een optie is.”

Voor enkele andere reizigers die ik ontmoet is de nachttrein geen bewuste of ecologische overweging, maar eerder een avontuur dat tot de verbeelding spreekt. Het zijn vooral twee motivaties, de duurzame en de avontuurlijke die je bij veel reizigers terugvindt.

Het is een hele beleving om te gaan slapen met het Duitse landschap naast je, om dan wakker te worden met de Oostenrijkse bergen aan de horizon. Het slapen is ook verbazingwekkend comfortabel: zowel een goed kussen, een laken als een fleecedeken worden allemaal voorzien. Een melodie die lijkt op een viool, begeleidt je dromerig wanneer de trein op gang komt. 

De nachttrein heeft soms iets sprookjesachtig, dat niet enkel te danken is aan de magie van de ervaring. Het idee dat Brussel een belangrijk knooppunt voor nachttreinen kan worden, heeft een morele en duurzame insteek, maar is momenteel nog fictie.

Het zou mooi zijn moest de geschetste Grand Tour voor iedereen toegankelijk zijn, op een duurzame en ecologische manier. Door de promotie van nachttreinen en de uitbreiding van het netwerk kan de negatieve impact van de luchtvaart beperkt worden.

Onder burgers groeit de aandacht voor duurzaam reizen. Zo is er een net opgerichte facebook-groep waar tips & tricks rond duurzaam reizen uitgewisseld worden.

Wil je zelf iets kleins ondernemen om de nachttrein beter op de kaart te zetten? Back On Track zet  acties op poten om het brede publiek te betrekken. Je kan hier de petitie ondertekenen of meedoen aan hun posteractie. 

---