Met de Brusselse organisatie Canal It Up kan je een kajaktocht maken waarbij je tijdens het rondvaren afval uit het kanaal haalt. Dit is helaas big business voor organisator Pieter Elsen, want door het uitblijven van statiegeld in België blijft de toestroom van afval voorlopig gegarandeerd. Een Brussel met wel 70 tot 90% minder plastic flesjes en blikjes zou het resultaat zijn na de invoering van statiegeld. Op vlak van recyclage scoort België al goed, maar ook hier is er zeker nog ruimte voor verbetering. En nee, met enkel de PMD-zak gaan we het niet halen. Pieter Elsen legde in ons gesprek uit dat statiegeld de noodzakelijke tussenstap is om betere cijfers te bekomen. Dat is ook de reden waarom de organisatie een cleanup marathon hield die mensen de kans gaf om zich via een petitie over het onderwerp uit te spreken.
Cleanup marathon
Kan je uitleggen waarom jullie deze cleanup marathon houden?
“Wij doen dat ter invoering van statiegeld. De bedoeling is om 15.000 handtekeningen te verzamelen zodat we recht hebben op een hoorzitting in het Vlaams parlement. Het is op dit moment eerder Vlaanderen die de invoering van statiegeld tegenhoudt. In het Brussels en het Waals regeerakkoord wordt er al over gesproken. De drie gewesten zullen het nochtans samen moeten invoeren op federaal niveau.”
Politici komen hier afval uit het kanaal vissen om te sensibiliseren tegen plasticvervuiling, maar statiegeld is dan geen oplossing voor hen.
Pieter Elsen
Wat is volgens jou de reden dat Vlaanderen niet volgt?
“Omdat de partijen aan de macht er niet voor zijn. Als ik mij niet vergis zijn Vlaams Belang, N-VA en Open Vld al minstens drie partijen die ertegen zijn. Waarom, dat is een hele goede vraag. Wij hebben hier soms politici die bij ons komen varen op het kanaal.
Ze zijn tegen plasticvervuiling, maar als we hen dan vragen om een handtekening, willen ze niet tekenen omdat de partijtop hen dat waarschijnlijk verbiedt. Ze komen hier afval uit het kanaal vissen om te sensibiliseren tegen plasticvervuiling, maar statiegeld is dan geen oplossing voor hen.”
Politici van N-VA bijvoorbeeld?
“N-VA is hier nog niet komen varen, maar het maakt niet uit van welke partijen ze zijn. Het is heel moeilijk om te begrijpen. Of dat het nu over N-VA, Vlaams Belang of Open Vld gaat. Het is heel moeilijk om te begrijpen omdat meer dan 80 % van de mensen ja antwoorden als je ze op straat vraagt of ze voor statiegeld zijn.
Wij begrijpen niet wat er veranderd is bij die mensen in de regering die ertegen zijn, want dat zijn ook gewoon mensen. Een zeer grote factor is daar het gelobby van de industrie, van Fost Plus en dergelijke. Er zijn allemaal belangenvermengingen. Ze beloven dat ze het anders zullen oplossen, dat ze meer zullen sanctioneren en dat ze meer zullen sensibiliseren.
Het resultaat is dat het gewoon jaar na jaar slechter wordt en dat je meer en meer zwerfvuil op straat ziet. De cijfers gaan naar omhoog. De cijfers liegen er niet om. En dan komen er voorstellen om nog meer plastic in de blauwe zak te smijten. Dat zijn gewoon allemaal vertragingsmanoeuvres om het niet te moeten invoeren.
Zwerfvuil opruimen kost de gemeenten miljoenen en miljoenen. Op gemeentelijk bestuur zijn alle politici dan ook voor statiegeld. Je wilt niet weten hoe vaak de vuilbakken hier gewoon vol zijn waardoor mensen hun afval er naast zetten. De wind blaast het dan weg. Misschien kunnen we de lijn doortrekken: als 40% van het zwerfvuil blikjes en flesjes zijn, zit zo’n vuilbak misschien voor 40% vol met blikjes en flesjes.
Haal die er allemaal uit, zorg ervoor dat mensen daar zelf meer naar de supermarkt stappen. Je gaat de vuilbak drie keer langer kunnen laten staan zonder hem te ledigen. Je gaat zo veel minder moeten investeren in vuilnismannen. De kerel die nu de vuilbak leegmaakt, kan je dan waarschijnlijk een groter gebied geven zonder dat de vuilnisbakken overlopen.”
We gaan omringd worden door landen die statiegeld hebben, behalve wij omdat Vlaanderen tegen is.
Pieter Elsen
Wat met de richtlijn van de Europese Unie die tegen 2029 90% van alle plastic flessen ingezameld wil zien?
“Je kan daar niet geraken zonder statiegeld. Fost Plus mag zeggen wat ze willen. Statiegeld komt er sowieso overal in de Europese Unie voor 2029. Ze zijn er in Frankrijk ook mee bezig. Nederland heeft het juist ingevoerd. We gaan omringd worden door landen die statiegeld hebben, behalve wij omdat Vlaanderen tegen is.
Maar op gewestelijk niveau heb je plots politici zitten die verder verwijderd zijn van de problematiek en dan is statiegeld ineens niet meer nodig omdat zij die uitgaven niet op hun rekening krijgen. Een burgemeester ziet hoeveel ze elke maand uitgeven aan het opkuisen van zwerfvuil. Die is natuurlijk voorstander van statiegeld. Die staat dichter bij de realiteit dan de gewestelijke minister.”
Vermenging van belangen
Sommigen argumenteren dat het PMD-recyclagesysteem dan in gevaar komt en minder efficiënt zal worden.
“Dat is gewoon Fost Plus die denkt dat hij niet meer gaat overleven als er statiegeld komt. Dat is hun businessmodel, niet meer en niet minder. Zij halen hun inkomsten uit de blauwe zak door al die plastic flesjes en blikjes te verkopen aan recyclagebedrijven of metaalhandelaars die er dan nieuwe plastic flesjes of blikjes van maken.
Als er statiegeld komt, gaan die zaken in een ander circuit terechtkomen. Andere bedrijven gaan ook het recht hebben om die in te zamelen en te verkopen. Fost Plus verdedigt gewoon zijn economische belangen en wilt die stroom aan inkomsten niet kwijtspelen.
Bovendien zit de industrie er ook achter. De supermarkten bijvoorbeeld willen niet dat er statiegeld komt. Want wat gebeurt er vandaag? Vandaag ga jij naar de supermarkt, je gaat een flesje of een blikje kopen, je bent ermee weg en de supermarkt ziet dat nooit meer terug.
Dat is heel makkelijk. Iets wordt verkocht en komt nooit meer terug. In het geval van statiegeld komt alles wat zij verkopen terug naar de supermarkt. En zij krijgen er dan een logistiek systeem bij dat ze extra moeten regelen.”
Wie gaat er betalen voor alle inzamelautomaten die nodig zullen zijn?
“Bij de lokale kruidenier, Roger met zijn winkel, ga je zo’n automaat volgens mij niet terugvinden. Maar er gaan genoeg supermarkten en zelfs kleinere winkels zijn waar je je flesjes en blikjes van eender welke winkel kan invoeren.
De supermarkten zelf gaan daarin moeten investeren, maar ook de producenten horen hun deel te doen. Vandaag brengen zij dingen op de markt waarvan een deel in de natuur terecht komt. Ze betalen daarvoor een kleine bijdrage aan Fost Plus, maar dat heeft niks met de zwerfvuilproblematiek te maken.
Als een supermarkt honderd blikjes verzamelt, moet er gekeken worden naar het marktaandeel van elke producent. Als het aandeel van Coca Cola bijvoorbeeld 40% zou zijn, zou Coca Cola van 40% van de ingezamelde blikjes terug opnieuw verpakkingen moeten maken. Op die manier zijn producenten ook verantwoordelijk voor het eindproces van de producten die ze op de markt brengen.”
Wat belet producenten hun extra kosten niet door te rekenen aan de consument?
“De producenten zijn sowieso al bang voor statiegeld omdat de prijs van hun producten naar omhoog zal gaan met, laat ons zeggen, 25 cent. Dat willen ze niet. Ze willen niet met 25 cent naar omhoog gaan omdat ze dan denken dat ze minder gaan verkopen. Ze gaan daar dan niet nog eens twintig cent bijdoen. Dat gaat niet gebeuren.”
Denk je dat de burger bereid gaat zijn om dit te doen? De handeling die statiegeld vraagt, zal complexer zijn dan het afval gewoon in de blauwe zak te gooien.
“De blauwe zak moet je ook al sowieso thuis bijhouden. Het enige dat verschilt, is dat je iets moet meenemen naar de supermarkt als je naar de supermarkt gaat. Zoals je jouw stoffen zak meeneemt naar de winkel moet je in die stoffen zak jouw lege flesjes en blikjes meenemen om ze in de machine te steken.
Voor de rest verandert er niks. Zo’n grote aanpassing is dat niet. In Duitsland, Denemarken, Finland, Nederland en Zweden, werkt het al. Belgen zijn helemaal niet anders dan al die Europeanen. En 83% van de Belgen bleek uit onderzoek voorstander van statiegeld. Het is heel zelden dat iemand onze petitie niet wil tekenen.”
Alleen de supermarkten en de producenten moeten meer moeite doen. De mensen niet. Niemand moet meer betalen.
Pieter Elsen
Gaan de mensen die hun afval al jaren netjes sorteren niet het gevoel krijgen dat ze moeten opdraaien voor diegenen die zich niet aan de regels houden?
“Alleen supermarkten en de producenten moeten meer moeite doen. De mensen niet. Niemand moet meer betalen. Bij aankoop betaal je misschien meer, maar als je het gaat terugbrengen krijg je jouw geld terug. Er is niemand die daar meer voor moet betalen.”
Altijd een blauwe zak op zak?
Onlangs kwam nog maar eens in het nieuws dat er zich microplastics van het plastic, dat in het water terechtkomt, afscheiden die in ons voedsel terechtkomen. Een probleem dat de PMD-zak ooit kan oplossen?
“Ik daag je uit om eens een paar politici te gaan interviewen hé, zo à l’improviste. Om hen gewoon te gaan vragen: ‘Wat denkt u van statiegeld?’ ‘We hebben de blauwe zak en dat werkt goed’, zullen ze antwoorden. Dan moet je een keer doorvragen. Ah ja, de blauwe zak.
En Roger die hier over straat wandelt en zijn blikje op de grond smijt, heeft dan waarschijnlijk een blauwe zak mee om zijn blikje in te doen? Nee, de blauwe zak is voor consumptie thuis. Zwerfvuil gebeurt onderweg, dat heeft niets met de blauwe zak te maken. Dat is een idioot argument.
Er is ook een organisatie in Vlaanderen, Mooimakers, die is opgericht door Fost Plus om ervoor te zorgen dat de mensen gesensibiliseerd zouden worden en geen zwerfvuil meer zouden creëren. Die hebben campagnes op televisie en sociale media.
Het achterliggende idee van die organisaties, die door de industrie zelf in de wereld worden geroepen om het probleem op te lossen, is om te zeggen ‘mensen, gooi uw afval niet op straat’, ‘mensen, ga zelf clean-ups doen’, ‘mensen het is uw schuld.’ Dat is allemaal heel goed, maar dat is het enige waar ze op inzetten. Hogere sancties. Terwijl het de industrie is die miljoenen en miljoenen blikjes en flesjes produceert en buiten schot wordt gehouden.
Er wordt niets gezegd over zero waste. Er wordt niets gezegd over het aanpassen van gewoonten. Je hebt misschien geen wegwerpverpakkingen nodig. Je kan dat op een andere manier regelen. Niks, niks, niks. En al die campagnes zorgen er gewoon voor dat jij denkt: het is jouw schuld niet, maar jouw buur zijn schuld die zijn blikjes op straat gooit.
En zo zet je mensen tegen elkaar op en is er een deel van de bevolking die vervuilers zijn en een ander deel van de bevolking die als mooimakers – worden beschouwd die dan met hun eigen handen in hun vrije tijd een paar blikjes en flesjes gaan oprapen. Dat is niet de oplossing. Dat is op subtiele wijze gewoon de schuld bij de mens leggen.
Als jij niks van het debat afweet en je volgt al die media, dan ga je geloven dat zwerfvuil volledig de schuld van de mensen is. Het zijn natuurlijk de mensen die het op de straat gooien hé, maar het hele systeem is gewoon niet goed.”
Bewuster kopen door statiegeld
Kan statiegeld een incentive zijn voor de consument om andere producten ook bewuster te gaan kopen?
“Als je begint met plastic flesjes en blikjes zoals in andere landen kan je die daarna misschien doortrekken naar andere verpakkingen. Iedereen weet hoe het werkt. Er is al een logistiek systeem op poten gezet. Dan ga je misschien op andere producten zoals kartonnen melkflessen ook statiegeld beginnen invoeren.
En langs de andere kant heb je het systeem van die automaten waarbij de kans groot is dat je die ook gaat kunnen gebruiken voor herbruikbare verpakkingen. Als we nu bijvoorbeeld plastic flessen of glazen op de markt brengen die je ook in dezelfde automaat kan steken, magnifiek. Dan ben je niet gewoon met recyclage bezig, dan ben je nog een stap verder bezig. Dan ben je met hergebruik bezig. Dus het begin van statiegeld is het begin van nog veel meer.
Laat ons eerlijk zijn, statiegeld zien wij eerder als tussenoplossing. Dat is een stap op weg naar een circulaire economie, want recyclage is goed, maar dat is niet de oplossing die ons uit het zwerfvuilprobleem zal helpen. Je zou er allereerst voor moeten zorgen dat je geen wegwerpmaatschappij hebt, want een flesje en een blikje gebruik je vijf minuten en dan gooi je dat weg in de vuilbak.
Een groot deel daarvan komt in de natuur terecht. Dat is gewoon verspilling. Er zijn andere alternatieven. Vroeger bestond er het systeem met de glazen flesjes, wat vandaag nog altijd bestaat. Die flesjes gebruik je jaren opnieuw in plaats van enkele minuten.”
Als jullie een hoorzitting kunnen afdwingen, wat zou dat dan betekenen?
“De stem van de Belg heeft dan gesproken, maar een petitie bindt het parlement tot niets. Zij kunnen daarna evengoed zeggen: ‘Nee, wij vinden dat geen goed idee’ Wat nog belangrijker is, is dat het dan nog eens bovenaan de agenda wordt gezet zodat het dossier niet in slaap kan vallen. Want als niemand iets doet, van wie moet het dan komen?
De Statiegeldalliantie bestaat al zoveel jaren. Stilletjes aan komen er gemeentes bij, maar dat wil niet zeggen dat het daarom op de politieke agenda terechtkomt. Onze bedoeling is eigenlijk om nog eens duidelijk te maken dat de Belg statiegeld wil, anders zouden we nooit aan 15.000 handtekeningen geraken. De Belg zelf wil het. Wat houdt u dan tegen om de Belg te geven wat hij wil? De Belg wil het en de natuur heeft geen stem. Wij vragen het voor de natuur.”
De papieren petitie van Canal It Up kan je hier printen en is via foto of per post terug te bezorgen aan de organisatie.
is redacteur bij Free.Brussel
FREE.BRUSSELS 