Wanneer mensen witte jassen dragen: over dooprituelen en elektrische schokken (opinie)

Opinie

Als ik het nieuws lees omtrent de aangaande rechtszaak rond Sanda Dia, moet ik automatisch denken aan de Milgram experimenten. Als u ooit een Inleiding tot de Psychologie hebt gekregen op school, of misschien hebt u er wel van gehoord tijdens de lessen Zedenleer of Godsdienst, dan kent u ongetwijfeld het experiment waarbij aan deelnemers werd gevraagd om elektrische schokken toe te dienen aan een andere deelnemer, bij het geven van een foutief antwoord. De andere proefpersoon, de zogenaamde ‘leerling’ was in feite een acteur. De echte deelnemer ofwel ‘de leraar’, werd verteld dat dit een experiment was om de invloed van straf op het leervermogen te testen. Bij elk fout antwoord moest ‘de leraar’ een schok toedienen aan ‘de leerling’, eerst van 45 volt en bij elk fout antwoord kwam er 15 volt bij. De acteur, die ‘de leraar’ kon horen vanuit de andere kamer, deed alsof hij een schok kreeg. Na 135 volt begon de acteur te schreeuwen van pijn. Vervolgens begon hij te bonzen op de muur die ‘de leerling’ scheidde van ‘de leraar’. Wanneer de deelnemer protesteerde of weigerde om nog schokken toe te dienen, antwoordde de aanwezige onderzoeker, een man in witte jas, dat het experiment niet kon worden stopgezet en dat de deelnemer geen keuze had. Na een schok van 300 volt stopte de acteur met schreeuwen en kwam er geen antwoord meer op de vragen. De deelnemer werd nog eenmaal gevraagd om een schok toe te dienen. 

Bij de originele experimenten van Milgram diende 65 procent van de deelnemers de maximale schok toe. 

Dit experiment, dat origineel werd uitgevoerd in 1963, leert ons een zeer ongemakkelijke waarheid. Dat wij allemaal kuddedieren zijn, beïnvloedbaar en zeer gevoelig aan gezag. Het verklaarde de vreselijke handelingen uitgevoerd door gewone mensen in Nazi-Duitsland, het verklaart oorlogsmisdaden van soldaten in eender welk leger, alsook talloze andere gruweldaden van volkeren doorheen de geschiedenis. Het verklaart ook, deels, het gedrag van de Reuzegommers tijdens de studentendoop die Sanda Dia het leven heeft gekost. 

Het werd al eerder gezegd in de media. De dood van Sanda Dia was ‘an accident bound to happen’. Met de vernederende en vaak ook gevaarlijke opdrachten die schachten tijdens hun studentendoop moeten doorstaan, kon het niet anders dan dat dit ooit verkeerd zou lopen. Als het Sanda’s leven niet had gekost, was het sowieso een andere keer gebeurd. 

Deze Reuzegommers, hoewel ze zeker de verantwoordelijkheid dragen van wat er is gebeurd, zijn ergens ook gewoon pechvogels want het had op elk moment mis kunnen gaan. Een ander jaar had een andere student het loodje kunnen leggen en dan hadden er misschien 13 andere studenten terecht gestaan. In een alternatieve realiteit had Sanda de doop kunnen overleven en was hij zelf schachtentemmer geweest op het moment dat een schacht overlijdt ten gevolge van dit ritueel. In een alternatieve realiteit had hij nu terecht kunnen staan met 12 medestudenten, in een alternatieve realiteit hadden u of ik daar kunnen staan.

Want als ik eerlijk ben met mezelf… Ik zou zo graag willen geloven dat ik in Milgrams’ experiment resoluut ‘nee’ zou zeggen wanneer mij werd gevraagd nog een schok toe te dienen nadat ‘de leerling’ hoorbaar pijn toonde. Ik beschouw mezelf als een empathisch persoon. Maar ik ben ook beïnvloedbaar en gevoelig aan autoriteit. Dus ik kan, tot mijn schaamte, niet met zekerheid zeggen of ik zelf niet de maximale schok zou hebben toegediend als de onderzoeker er op had gehamerd ‘dat het noodzakelijk was voor dit experiment en dat er geen blijvend letsel zal worden veroorzaakt’.  

En als ik in mijn eerste jaar universiteit vrienden had gehad, die zich allemaal hadden aangesloten bij een studentenvereniging waarbij de zware dooprituelen gekend waren maar zij mij hadden aangemoedigd om het toch maar te doen want ‘dat samen afzien, dat hoort nu eenmaal zo’, dan had ik dat misschien ook wel gedaan. Want ik ben niet graag een watje en ik ga graag uitdagingen aan, zeker wanneer vrienden het ook doen en het dus ‘oké’ is. En na het zelf beleven van zo’n ritueel, waarbij ik daarna ook de vruchten zou plukken door dat gevoel van behoren tot een groep, dan zou ik de jaren daarna ook misschien wel hebben deelgenomen als schachtentemmer. In een alternatieve realiteit had ik misschien wel deelgenomen aan een studentendoop die verkeerd zou uitdraaien. 

Het zijn veel misschiens en in alle eerlijkheid, ik weet het niet. Maar ik weet wel dat ik als tiener en twintiger ook soms dingen heb gedaan onder groepsdruk, waarvan ik nu zou wensen dat ik anders had gehandeld. En velen van jullie hebben mogelijk hetzelfde gevoel. Velen zijn zelf ook  schachtentemmer geweest in een studentenvereniging en misschien hebben sommigen ook wel een herinnering van diens studententijd waarbij men denkt ‘hier had het toch wel serieus kunnen misgaan’. 

Uiteraard is deze zaak een pak complexer, er zijn andere factoren die meespelen en deze ‘in een alternatieve realiteit’ stelling heeft geen plaats in een rechtszaak. Een vonnis en gepaste straf voor deze dertien Reuzegommers is nodig, enerzijds als gerechtigheid voor de familie en naasten van Sanda Dia, alsook om te voorkomen dat dit opnieuw gebeurt. 

Toch, als complete buitenstaander in dit proces wens ik geen verder lijden toe aan de dertien beklaagden, toch niet als het enige doel is om hen te doen lijden. Misschien vanwege die Milgram experimenten omdat ze aantonen dat wij, als natuurlijke kuddedieren, allemaal gevoelig zijn voor sociale druk en allemaal het potentieel hebben voor sadisme wanneer dit door een situatie wordt getriggerd. En misschien kunnen we onze natuur niet veranderen maar we hebben als samenleving wel controle over de triggers die dit sadisme uitlokken. Bijvoorbeeld die doop rituelen (en ik zeg niet alle dooprituelen), waar vernedering en onderdrukking centraal staan, zogezegd omdat het een samenhorigheidsgevoel creëert. Neen, het gaat niet enkel daarover. Het gaat ook over een wij-zij gevoel, over macht en hiërarchie. Er zijn genoeg andere activiteiten die karakter bouwen en een samenhorigheidsgevoel creëren. Ga misschien eens een weekje samen op trektocht, om maar iets te zeggen. 

---