Vrouwen in de Brusselse openbare ruimte, het is een merkwaardig fenomeen. Vrouwen bewegen zich namelijk niet op dezelfde manier als mannen in deze ruimte en zijn klaarblijkelijk meer bezig met waar, wanneer en hoe ze zich erin bewegen.
Het is in Brussel al langer duidelijk dat de openbare ruimte is ingericht voor de noden en behoeften van de (able bodied) man. Daarom lanceerde schepen van stedenbouw en openbare ruimte Ans Persoons in 2022 de oproep “Gender en stedenbouw” met als doel meer gendergevoelige ruimte te creëren in Brussel. Iedereen moet hun plek krijgen in de stad. Het doel van deze projectoproep was het vinden van initiatieven die Brussel een impuls kunnen geven in de richting van een gendergevoelige aanpak van stadsontwikkeling. Verschillende groepen hebben namelijk uiteenlopende noden. Er zijn zes projecten uit voortgevloeid die deze projectoproep in de praktijk hebben omgezet. Toch blijft het onduidelijk wat er nu precies met de uitkomst van deze projecten zal gebeuren.
We trokken naar aanleiding hiervan naar het Sint-Katelijneplein, park Schuitenkaai en het Simone de Beauvoirpark om te kijken hoe gendergevoelig deze plaatsen zijn en hoe vrouwen en iedereen die zich niet als man identificeert zich hier bewegen. Laat ons duidelijk zijn: geen enkel van de deelnemende projecten van de projectoproep zijn op deze locaties uitgewerkt. Toch vielen enkele zaken op. De aanwezigheid van vrouwen was er karig. Wanneer er wel vrouwen aanwezig waren, bleken deze zich op een strategische manier in het park te bewegen. Of laat ons zeggen, rond het park.
We zagen dat vrouwen zich voornamelijk in groepen bevonden en zelden alleen. Wanneer ze toch alleen waren, viel het op dat ze zich aan de uiteinden van het park bevonden of zich druk bezig hielden met hun gsm. Zo gaf een vrouw aan dat ze vaak gestoord wordt in parken: “Veel mensen in parken vertonen problematisch gedrag, ze vallen je lastig”. Mede door deze ervaringen zijn vrouwen zich automatisch veel bewuster van hun omgeving en hoe ze zich erin gedragen. Mannen daarentegen blijken gewoon te kunnen zitten en zijn in het park, zonder de indruk te moeten geven dat ze druk bezig zijn, om te proberen voorkomen dat ze lastiggevallen worden.
We spraken ook met een vrouw die aangaf zich in parken onveilig te voelen wanneer er niemand in de buurt is. Sociale controle was een wederkerend thema dat inspeelt op het veiligheidsgevoel. Vrouwen willen zich veilig voelen in parken, maar doen dit niet altijd. De vrouw in kwestie had haar plaats in het park zorgvuldig uitgekozen. Ze zat in een open ruimte aan het uiteinde van het park, langs een school en langs het Fontainasplein waar veel mensen wandelen. “Als ik hier zit, kan ik rond mij kijken en heb ik het gevoel minder snel lastig gevallen te worden”. Factoren die in dit veiligheidsgevoel meespelen? De aanwezigheid van mensen, de mate waarin je rondom je kan kijken, de aanwezigheid van omliggende scholen, winkels, café’s,de aanwezigheid van stadswachten….
In het Simone de Beauvoirpark is er nagedacht over de indeling van het park. Er zijn sportvelden, speeltuinen en bankjes. Toch hebben deze niet dezelfde indeling als andere parken in Brussel en is het een meer gendergevoelig park. Neem bijvoorbeeld de zitbanken. In de meeste parken zijn dit lange banken, vaak gericht naar het sportveld. In dit park zijn er ook eenpersoons stoeltjes die bijvoorbeeld in een kring geplaatst zijn en zijn de banken niet gericht naar het sportveld zoals op veel plaatsen wel het geval is. Toch was het sportveld drukbevolkt met (tiener)jongens en waren er geen meisjes of vrouwen te bespeuren. Laatstgenoemden zaten op de bankjes in het park. Er wordt vaak vanuit gegaan dat vrouwen en meisjes de behoefte hebben om in parken rustig te kunnen zitten. Al is gebleken uit een van de projecten van stedenbouw en gender, dat ook personen die zich niet identificeren als man behoefte hebben aan speelruimte en ruimte om avontuurlijk te zijn. Vaak wordt gedacht dat vrouwen of meisjes tevreden zijn met bankjes om op te zitten, maar het tegendeel is door onder andere Girls make the city, het project van ZIJkant en Wetopia bewezen.
Openbare toiletten
Ook openbare toiletten zijn een belangrijk aspect van de openbare ruimte. Brussel telt heel wat openbare toiletten. Toch zijn de niet-betalende toiletten, die ook toegankelijk zijn voor vrouwen, in de minderheid. Brussel investeert hier sinds kort wel in en plant jaarlijks 2 rolstoelvriendelijke openbare toiletten extra te plaatsen. Momenteel zijn er 4 aanwezig in de stad, waarvan wij er 2 bezochten. Het toilet aan het Fontainasplein (ingang Simone de Beauvoirpark) en het Putterijplein. De laatstgenoemde was buiten gebruik. Het toilet op het Fontainasplein was wel beschikbaar maar niet bepaald proper. Zo lag de behoefte van een vorige wc-gebruiker nog in het toilet.
Tienermeisjes lieten ons weten de openbare toiletten in Brussel nooit te gebruiken en ook niet te willen gebruiken. “Ze zijn meestal vies”. Aan het Simone de Beauvoirpark troffen we enkele mensen aan die net gebruik hadden gemaakt van de wc. De man in de groep gaf aan dat deze “oké” was. Natuurlijk weten we niet op welke manier hij gebruik heeft gemaakt van het toilet. Wel gaven de vrouwen aan dat als de nood hoog is, en er geen andere optie is, ze de openbare toiletten wel gebruiken. Dit is een antwoord dat we van enkelen kregen. Als het niet dringend is, zullen velen geen gebruik maken van openbare toiletten in Brussel en is betalen om naar een proper toilet te gaan vaak nog de eerste keuze.
Het schaakspel van de Brusselse openbare ruimte blijkt dus nog steeds eentje gedomineerd door mannen, waarbij vrouwen vaak schaakmat gezet worden.
Selma Leurs loopt stage bij Dwaalzin en studeert de Master Gender en Diversiteit
FREE.BRUSSELS 