“# Stemrecht16, eindelijk!” staat in koeien van letters te lezen op de site van De Vlaamse Jeugdraad. Na jaren ijveren voor deze maatregel haalden ze ogenschijnlijk eindelijk hun slag binnen. In 2024 worden jongeren vanaf 16 jaar bezegeld met Europees stemrecht. Geen verplichting, maar wel de mogelijkheid om te stemmen. Groen en Open VLD claimen deze overwinning en profileren zichzelf hiermee als de vaandeldragers van de democratie. Maar Is deze maatregel wel een verrijking voor de democratie?
Het klimaat-verhaal
De voorbije jaren deelde een talrijke groep jongeren volmondig bezorgdheden omtrent de klimaatproblematiek. Deze massa heeft niet alleen zijn politieke stem laten weerklinken maar toonde ook een volhardend maatschappelijk engagement. Vervolgens aanschouwden deze jongeren met lede ogen hoe al hun efforts in Vlaanderen tot weinig politieke verwezenlijkingen leidden.
Hoewel het Vlaamse beleid uiteindelijk instemde met de doelstelling van de EU om de broeikasgassen te verminderen tot onder de 55 procent, lijkt de Vlaamse ambitie hier rond ondermaats te zijn. Vlaams Minister van energie Zuhal Demir lijkt vooral op de proppen te komen met excuses voor het niet behalen van deze doelstellingen.
Logischerwijs zet dit jongeren aan tot politieke desinteresse. Waarom zouden ze zich nog inzetten als men toch niet luistert? Het lijkt bijgevolg een positieve maatregel om min-16jarigen stemrecht aan te bieden. Op deze manier wordt hun politieke hartstocht van de laatste jaren niet over het hoofd gezien en hun maatschappelijk engagement geprezen. In deze zin is het een democratische maatregel; men geeft gehoor aan de jongere groepen in de bevolking en ze zetten de jeugd aan om zich politiek te engageren.
Electorale motieven
Toch moet er erkend worden dat de politieke implicaties van deze maatregel enorm voordelig zijn voor de partijen die er hun schouders onder plaatsten. Hoewel Open Vld en Groen zich hiermee zouden inzetten voor de democratie, lijkt dit vervroegde stemrecht in eerste instantie ingegeven te zijn door electorale motieven.
Peilingen geven aan dat er erg veel enthousiasme voor Groen bestaat bij de jongeren. Dit verbaast niet gezien de talrijke klimaatmanifestaties van de voorbije jaren. In dit opzicht lijkt de keuze van deze maatregel vooral een slinkse strategie om nieuwe Groen-stemmen te sprokkelen. En dat onder het mom van democratisering.
Wat dan met onderwijs?
Er bestaat geen exacte leeftijd waarop jongeren van de één op de andere dag matuur worden. Het breekpunt waarop een kind politiek geïnformeerd zou zijn, kan onmogelijk in een leeftijd worden uitgedrukt. Wel eigen aan 18 jaar zijn, is dat het geldt als richtleeftijd om het middelbaar onderwijs af te ronden. Dit kan wel doorgaan voor een gegronde regel om de kiesleeftijd op te baseren.
Hoewel er een tamelijk groot onderscheid bestaat tussen verschillende vormen van middelbaar onderwijs, krijgen leerlingen in de loop van 6 of 7 jaar een resem vakken aangeboden waarmee ze hun eigen maatschappelijke positie leren kaderen.
Ze leren zich kritisch opstellen ten opzichte van de informatie waarin ze zich dagelijks in onderdompelen, ze leren omgaan met de verschillende mediakanalen die hen aangereikt worden en maken kennis met een historische achtergrond om hun maatschappelijk denken te leren kaderen. Onderwijs is namelijk een wezenlijk deel van een democratie. Zonder dat men waarden, normen en gewoonten communiceert naar een nieuwe generatie burgers houdt een democratie immers onmogelijk stand.
Democratisch burgerschap
Volgens de filosoof en pedagoog John Dewey is de school de plaats waar verschillende generaties bijeenkomen en zich voorbereiden op het democratisch burgerschap. Hij beschouwde de school als een samenleving in het klein, een voorwaardelijk proces voor kinderen om lid van de samenleving te worden en de hierbij horende democratische rechten te verkrijgen. “Democratie moet in elke generatie opnieuw worden geboren en het onderwijs is haar vroedvrouw” schrijft Dewey in Democracy and Education.
Democratie moet in elke generatie opnieuw worden geboren en het onderwijs is haar vroedvrouw.
-John Dewey
Wanneer de kiesleeftijd vervroegd wordt, moet het onderwijs hier ook op afgestemd worden. Bij de vervroeging van der kiesleeftijd zouden jongeren eerder in aanraking moeten komen met burgerschapsopvoeding en democratische waarden. Wanneer het onderwijspakket niet wordt aangepast, lijkt deze maatregel de democratie eerder in gedrang te brengen dan te bevorderen.
Het is namelijk de bedoeling dat kinderen eerst gevormd worden tot democratische burgers, vooraleer ze de maatschappij mee electoraal moeten dragen. Zonder deze vorming kunnen we moeilijk van jongeren verwachten dat ze belang hechten aan de waarden waar de samenleving op steunt. We kunnen pas verwachten van jongeren dat ze de democratie met hun stem verdedigen wanneer ze geleerd hebben om een democratische ingesteldheid te verwerven.
De manier waarop TikTok wordt ingezet voor politieke doeleinden, lijkt de vorming van een maatschappelijk bewustzijn nauwelijks te bevorderen.
De informatie-wildernis
Hoe men om moet gaan met informatie op de verschillende mediakanalen, is voor jongeren allesbehalve evident. In de praktijk gebruiken veel 16-jarigen TikTok en Instagram om hun maatschappelijk bewustzijn op te krikken. In 2020 onderzocht Mediaraven samen met Mediawijs en imec-MICT-UGent, de media die jongeren gebruiken om mee te zijn met de actualiteit.
Hieruit blijkt dat meer dan 75 procent hiervoor sociale media raadpleegt, terwijl maar 14,5 procent hiervoor de krant openslaat. Een dikke 50 procent beweert trouw te blijven aan het nieuws op de televisie, wat nog steeds een magere score is in vergelijking met de populariteit van sociale media.
Niet alle sociale media lijken geschikt te zijn om politieke informatie over te dragen. De manier waarop TikTok wordt ingezet voor politieke doeleinden, lijkt de vorming van een maatschappelijk bewustzijn nauwelijks te bevorderen.
Verschillende politici gebruiken dit medium vlijtig om aan populariteit te winnen bij een jonger publiek. Zo circuleren er verschillende filmpjes waarin ze, Billie Eilish ondersteunend, zo luid mogelijk hun keel open zetten. Uiteindelijk slaat hun boodschap op niet veel meer dan het bespotten van politieke tegenstanders.
Het is een netwerk van reactiviteit, waarin jongeren vooral leren om het eens te zijn met het afkraken van een andere partij. In 60 seconden kan men dan ook moeilijk ingaan op de inhoudelijke punten waar een partij voorstaat.
Nog meer dan in het klassieke politieke discours, winnen politici hier stemmen met mopjes. Het getuigen van ‘niet-boomer-zijn’, het beheersen van de beste dansmoves en het uitkiezen van de hipste achtergrondmuziek. Zo verandert de politiek in een smaakloze rattenvanger-van-Hamelen-race.
Het begeleiden van burgers om het onderscheid te leren aanvoelen tussen dit soort spot-politiek en een inhoudelijk debat is essentieel. We zien dat het voor jongeren vandaag allesbehalve vanzelfsprekend is om dit op eigen houtje uit te zoeken. Is het niet de plicht van een beleid om net de weg te wijzen plaats van hen nog meer in de war te brengen met schreeuwerige Tiktok-video’s?
Het verjongen van de kiesleeftijd, ontneemt de jongeren 2 jaar begeleiding vooraleer ze hun politieke voorkeur moeten uiten. Twee fundamentele jaren om de overstap te maken van TikTok naar mediakanalen waar er meer inhoudelijke discussies plaatsvinden. Wanneer er meer politieke stemmen binnengerijfd worden op basis van een TikTok-présence, kunnen we dan werkelijk spreken van extra democratisering?
Wanneer een beleid het stemrecht wil vervroegen, moet zij er ook voor zorgen dat het onderwijs zich hier naar schikt
Inhoud primeert
Al worden er meer stemmen meegeteld en wordt er direct gehoor gegeven aan jongeren, kunnen we ons de vraag stellen of deze maatregel echt bijdraagt aan de democratie.
Mensen worden niet simpelweg geboren als burgers van een bepaalde maatschappij, ze worden hiernaar gevormd, door middel van een opleidingsproces. Burgers moet leren omgaan met de uitdagingen van sociale media, ze moeten de inhoudelijke content leren verkiezen en in contact gebracht worden met de democratische waarden die eigen zijn aan onze samenleving.
Alleen door middel van deze opleiding kan de volgende generatie deze waarden omarmen en de democratie in leven houden.
Wanneer een beleid het stemrecht wil vervroegen, moet zij er ook voor zorgen dat het onderwijs zich hier naar schikt. Als ze deze vervroeging invoert zonder een maatschappelijk kader te creëren waarin deze maatregel past, dreigen onze democratische waarden te vervagen.
Dus vooraleer Open VLD en Groen zich inzetten voor een aansluitend onderwijsprogramma, lijkt deze maatregel het belang van de democratie te doen wegebben.
FREE.BRUSSELS 